Në vitin 2022 filloi një projekt studimor në bashkëpunim mes Institutit Arkeologjik të Shqipërisë i përfaqësuar nga Prof. As. Dr. Eduard Shehi dhe Institutit Arkeologjik të Universitetit të Këlnit (Gjermani) përfaqësuar nga Prof. Dr. Renate Thomas, me ndihmën financiare të Fondacionit Fritz Thyssen, për studimin e pikturave murale të periudhës romake të zbuluara në Durrës. Bëhet fjalë për një sasi jo të pakët fragmentesh të pikturave murale të një cilësie shumë të lartë. Së pari me ndihmën financiare të fondacionit Thyssen u punua për të sistemuar fragmentet e sfreskut në mbi 100 arka druri specifike për këtë qëllim, ku mund të ruhen të sigurta. Janë në proces sistemimi edhe 30 arka të tjera me fragmente afreskesh.

Fragmentet janë gjetur përgjatë gërmimeve të shpëtimit në pesë zona të ndryshme të Durrësit, përgjatë viteve 2001-2005. Filluam së pari përpunimin e afreskeve nga një gërmim i vitit 2005, në vendgjetjen e mozaikut me meander. Nga më shumë se 3000 fragmente mund të dallohen deri më tani të paktën katër sisteme dekorimi të ndryshme. Kemi një sistem me kombinim të ngjyrave të kuqe dhe të zezë; një sistem i dytë me kombinim të ngjyrës së kuqe; një tjetër me kombinim të ngjyrës së verdhë (fig. 1) dhe sfond të bardhë me kurora frutash, shandanë, zogj dhe elementë florealë; dhe së fundmi një sistem i krijuar me zbukurime në një qemer të pikturuar me një skemë ornamentale me gjysmërrathë. Më mbresëlënëse është dekorimi me panele kuq e zi ku pikturohen Kupidë fluturues (fig. 2), dhe hapësira më të vogla në ngjyrë të zezë me kurora të ndërthurura. Ky model dekorimi mund të datohet në çerekun e fundit të shek. I e.s. Ndërsa dekorimet e tjera janë të mëvonshme, ndoshta të datuara në gjysmën e parë të shek. II e.s. Do të nevojiten kërkime të mëtejshme për të arritur në një klasifikim dhe datim më të saktë.

Studiuesit janë duke punuar për të realizuar një rikrijim kompjuterik në photoshop për secilën faqe muri prej të cilave ruhen ende fragmentet e afreskeve.
Disa nga fragmentet kanë dy shtresa të pikturuara, dhe ajo që është më e mahnitshme dhe deri më tani e veçantë në gjetjet e ngjashme nga hapësira e qytetërimit romak është se shtresa e hershme e pikturës ka lënë gjurmë të motiveve të pikturuara në pjesën e pasme të shtresës më të vonë të pikturës (fig. 3 a, b).

Një numër i vogël fragmentesh përmbajnë një skemë floreale ku është përdorur ngjyra e rrallë dhe e kushtueshme e kuqe shndritshme (Lat. cinnabaris) në një sfond të zi (fig. 4).

Prof. asoc. dr. Brikena Shkodra-Rrugia është lektore e ftuar në këtë numër të HAEMUS International Research Network, me temë “Archeology and the History of the Balkans in the late Antiquity (3-rd-8th century AD)”. Specialistja e Institutit të Arkeologjisë – ASA, prezanton online, më 2 dhjetor, ora 17:00, ligjëratën “Aspekte të transformimit të Dyrrachiumit në Mesjetën e Hershme”. Ajo bën një analizë të perceptimit tradicional që ka ekzistuar për Dyrrachiumin e Mesjetës së hershme, si një qytet me monumente të braktisura dhe ku varret urbane ishin përhapur si e vetmja gjurmë e veprimtarisë njerëzore. 

Ky perceptim do ta zhvendoste fokusin nga jeta urbane dhe shoqërore gjatë shek.VII dhe VIII.
Arkeologjia stratigrafike e aplikuar së fundi, fokusuar edhe në gërmimin më të saktë të fazave të ndryshme kronologjike, ka ofruar elementet e para strukturore të qytetit të Mesjetës së hershme dhe artefaktet e lidhura me të. Kjo ofron bazën fillestare të të dhënave për të filluar qasjen e një perceptimit të ri për imazhin e Dyrrachiumit në udhëkryqin e kalimit nga Antikiteti i vonë në Mesjetën e hershme. Fokusi i këtij prezantimi është pikërisht investigimi i disa prej tipareve karakteristike të kësaj faze.

Gjatë datave 10 dhe 11 Nëntor 2022, Instituti i Arkeologjisë, Akademia e Studimeve Albanologjike dhe Departamenti Storia Culture Civiltà, Universiteti i Bolonjës organizojnë, në mjediset e këtij universiteti, tryezën e rrumbullakët ndërkombëtare “Epirus in the Roman World and the New Research on the Acropolis of Butrint by the Albanian Institute of Archaeology and the University of Bologna”.
Trajtesat do të përqendrohen në dy tematika kryesore: kërkimet shkencore të projektit arkeologjik shqiptar dhe italian në Butrint – Projekti i Butrintit – dhe të dhënat më të reja nga Akropoli i Butrintit, që karakterizohet nga një kontekst arkeologjik shumështresor dhe një histori komplekse të kërkimeve arkeologjike, çka shtron domosdoshmërinë e bashkërendimit midis protagonistëve të djeshëm dhe të sotëm; me dinamikat e zhvillimeve politike, ekonomike dhe sociale që rrjedhin nga përballja e Epirit të lashtë me botën romake pas Luftës së tretë Maqedonase, siç dëshmohet edhe nga rezultatet e hulumtimeve në kuadër të disa projekteve shkencore ndërkombëtare që ndërmerren aktualisht në Shqipëri.

Kjo veprimtari bën bashkë studiues nga Shqipëria, Italia, Britania e Madhe, Greqia dhe Finlanda.
Punimet e kësaj tryeze mund të ndiqen online, duke u regjistruar (emër, institucion dhe e-mail) në adresën federica.carbotti@studio.unibo.it

Gjatë muajit tetor, Instituti i Arkeologjisë në bashkëpunim me Universitetin e Këlnit (Gjermani) dhe Universitetin e Nju Jorkut në Buffalo (SHBA), ndërmorën kërkime arkeologjike në kuadër të projektit “Kontekstualizimi i Neolitit në fushën e Korçës”, nën drejtimin e Dr. Edlira Andoni, Dr. Jana Anvari dhe Dr. Patrick Willet.

Nëpërmjet vëzhgimeve sipërfaqësore dhe studimit gjeofizik, ky projekt synon të përcaktojë madhësinë dhe strukturat e vendbanimeve neolitike në fushën e Korçës, si dhe raportin që kanë këto vendbanime me peizazhin.

Vëzhgimi sipërfaqësor (survej) i hapësirës së vendbanimeve neolitike i parapriu studimit gjeofizik me qëllim përcaktimin e vendndodhjeve të vendbanimeve neolitike. Nëpërmjet studimit gjeomagnetik synojmë të përcaktojmë veçoritë kryesore arkitekturore të vendbanimeve nën sipërfaqe, shtrirjen e tyre, evidentimin e kanaleve rrethuese, gropat e mëdha dhe banesat e djegura, pa kryer gërmime arkeologjike. Pas përpunimit të të dhënave të studimit gjeofizik, rezultatet do të prezantohen në konferencën vjetore të Institutit të Arkeologjisë.

Materiali arkeologjik i grumbulluar dhe përpunimi i tij paraprak kanë ofruar informacion jo vetëm për praninë e vendbanimeve neolitike, por edhe të periudhave të tjera prehistorike dhe historike.

Pjesë e rëndësishme e ekipit ishin studentë të Departamentit të Arkeologjisë dhe Trashëgimisë Kulturore të Universitetit të Tiranës dhe studentë të Departamentit të Arkeologjisë të Universitetit të Këlnit.

Më 24 deri më 29 tetor 2022 mbahet pranë Akademisë së Studimeve Albanologjike Archeovision, edicioni i dytë i Festivalit Europian të Filmit Arkeologjik.
Tema e këtij viti e quajtur “Kthim në të ardhmen” fokusohet në trashëgiminë arkeologjike. Festivali prezanton 8 filma (me titra shqip) nga 6 vende të ndryshme: Shqipëria, Bullgaria, Franca, Gjermania, Greqia dhe Italia. Regjisorët dhe kamera e tyre do të na çojnë në vendet më të famshme ose ende të panjohura të Europës, do të tregojnë bukurinë e zbulimeve dhe historitë e tyre të fshehura e misterioze. Por këta filma tregojnë gjithashtu rëndësinë e madhe të ruajtjes së kulturave dhe trashëgimisë për të përforcuar ngjashmëritë dhe dallimet.
“Archeovision” çelet me podkastet e Apollonisë, ditën e hënë, më 24 tetor, ora 18.00 në Muzeun e Arkeologjisë (Akademia e Studimeve Albanologjike). Më pas shfaqjet filmi “Muzeu arkologjik i Napolit, reliket e qytetërimit” paraqitur nga Instituti Italian i Kulturës.
Festivali mbështetet nga EUNIC (EU National Institutes for Culture) dhe ka për qëllim t’iu qaset ngjarjeve kulturore që lidhen me vendet dhe historinë, të shpjegojë punën e misioneve arkeologjike; të përmirësojë qasjen virtuale në këtë trashëgimi si për shqiptarët ashtu edhe për të huajt si dhe të trajtojë aspekte arsimore dhe ekonomike (novacioni dixhital, turizmi).

Gjatë dy javëve të para të tetorit, Instituti i Arkeologjisë në bashkëpunim me Fondacionin Butrinti dhe me mbështetjen e Institutit Packard, po ndërmerr kërkime arkeologjike në kuadër të projektit “Topografia Urbane e Butrintit në Antikitetin e Vonë dhe Mesjetë”. 

Nën drejtimin e Dr. Nevila Molla (IA) dhe Prof. Richard Hodges (BF), në këtë fazë të tij, projekti ka në fokus hulumtimin e topografisë urbane në zonën perëndimore të qytetit të poshtëm, ku po kryhet gërmimi arkeologjik i një prej kullave të murit fortifikues të Antikitetit të Vonë dhe pastrimi sipërfaqësor i një ndërtese me karakter funerar të paidentifikuar më parë në bregun jug-perëndimor të gadishullit. 

Arkeologë dhe konservues shqiptarë të Akademisë së Studimeve Albanologjike, studentë të Departamentit të Arkeologjisë dhe Trashëgimisë Kulturore të Universitetit të Tiranës dhe një numër ekspertësh akademikë nga universitete të ndryshme europiane, si Universiteti i Anglisë Lindore (Mbretëri e Bashkuar), Universiteti i Leiden (Hollandë), Universiteti Co’ Foscari i Venecias dhe La Sapienza (Itali) janë angazhuar në këtë projekt për studimin dhe konservimin e materialit të pasur arkeologjik dhe arkeobotanik të përftuar nga kërkimet e deritanishme.

Materiali arkeologjik i larmishëm, që përbëhet nga monedha të shek.X, si dhe enë dhe objekte prej qeramike, metali, e qelqi, po zgjeron njohuritë deri tani të pakta mbi periudhën e mesjetës së hershme dhe të mesme (shek. VII-XII) dhe flet për vazhdimin e marrëdhënieve tregtare të qytetit me Italinë e Jugut dhe rajonet e Egjeut në këto periudha. 

Kërkimet e deritanishme kanë evidentuar gjithashtu të dhëna të rëndësishme të paidentifikuara më parë në lidhje me vendodhjen e portës kryesore që mundësonte hyrjen nga toka në qytetin e poshtëm, konfigurimin e sistemit fortifikues të zbuluar pjesërisht në këtë zonë, si dhe raportet e këtij sistemi me zonën e mundshme portuale të qytetit gjatë Antikitetit të Vonë dhe Mesjetës.