Në vijim të veprimtarive (të tipit lectorium-e) të planifikuara nga Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë për vitin 2019, ditën enjte, më 20.06.2019, në orën 10.00, në sallën e bibliotekës së Institutit të Arkeologjisë në godinën qendrore të ASA-së, prof. dr. Tomorr Plangarica do të mbajë ligjëratën «Të studiosh poezinë si art i ligjërimit».

Ligjërata do të përqendrohet në këto çështje kryesore :

• Mbi qasjet e sotme ndaj tekstit letrar, në veçanti atij poetik, nga shkencat e ligjërimit.
• Prania e ndërdisiplinaritetit në shqyrtime si vlerë dhe domosdoshmëri: koncepte dhe metodologji të përftuara tashmë në këtë kontekst ndërdisiplinor.
• Natyra e raporteve të përvijuara mes tekstit poetik e gjuhësisë në historinë e njëqind vjetëve të fundit.
• Interesimet e gjuhëtarëve të shquar për tekstin poetik: Sosyri, Benvenisti, Jakobsoni, Koseriu, Vainrihu.
• Fushat e gjuhësisë në të cilat poezia mundëson të hapen perspektiva te reja : sintaksa, semantika, pragmatika.
• E pavetëdijshmja dhe evokimi në ngjizjen e mesazhit/tekstit poetik dhe qasjet konjitiviste në ndihmë të interpretimit të dukurive poetike.
• Prurjet e Emil Benvenistit dhe Mark Dominicisë për rikonceptualizime të raporteve mes gjuhësisë dhe tekstit poetik në lidhje me:
• shenjën gjuhësore si njësi semiotike për ligjërimin e zakonshëm që shenjon realitetin, dhe «shenjën poetike», njësinë e ligjërimit poetik, si njësi semantike për ligjërimin poetik (që Benvenisti e emërton ligjërimi ikonik, që referon jo në «realitet», pornë «vizionin poetik të realitetit», pra në vend tëshenjues/i shenjuar/objekt (signifiant/signifié/referent), do të kemi evokues/i evokuar/emocion (evocant/evoqué/emotion nistor) – eicasme/eicastique;
• rikonceptualizimin e rikuptimësimin e termit « ikonë », për ta përshtatur për reflektimet mbi ligjërimin ( term që së bashku me termat e tjerë klasikëimazh, simbole shenjë përdoren sidomos për çështjet e të paraqiturit);
• ligjërimin si imazh jo në mënyrë metaforike, por si raport i të paraqiturit – në këtë kuptim « ikona » e përcakton këtë raport (në teorinë e ligjërimit sipas Benvenistit nuk ka dallim mes një të shikuari dhe një të thëni, sepse përvoja e botës është përvojë gjuhësore – nëse ikona është një mënyrë e të thënit, ajo është po ashtu një mënyrë e të shikuarit, një mënyrë e të përjetuarit).
• funksionin kognitiv të poezisë;
• autotelicitetin e supozuar të tekstit poetik;
• statusin e së vërtetës të teksteve fiksionale ose poetike;
• efektin poetik të realizuar përmes strukturës së dyfishtë (organizimit gjuhësor dhe organizimit poetik).

Përmes një varianti leximi të poezisë «Kristal» të I. Kadaresë do të argumentohet vlera praktike, zbatuese, e prurjeve teorike në shkencat e ligjërimit për interpretimin e tekstit poetik. Në veçanti do të ngulmohet se:

• pothuajse të gjitha veprat e shquara të fiksionit transmetojnë një «mesazh ose mesazhe» që janë transmetuar nga teksti, por që nuk janë në tekst (Searle);
• ngjizja gjuhësore e tekstit të poezisë «Kristal» është pasqyruese e operacioneve mendore që nxiten nga një gjendje emocionale e caktuar, nga e pavetëdijshmja që më tej mundëson formësimin e një «realiteti» poetik me konture e natyrë të caktuar;
• përzgjedhjet gjuhësore dhe struktura poetike e përftuar në poezinë «Kristal» ndjekin linjën e kalimit të natyrshëm të interpretimit të brendshëm që pësojnë ndijimet a ndjesitë e përlindura, për t’i konkretizuar, duke u bartur në konceptet e gjësendeve në të cilat ato fshihen.

Janë, më së paku, tre faktorë që mundësojnë interpretimin e poezisë «Kristal»:

1. prirja e natyrshme e lexuesit për t’iu përafruar paraqitjeve mendore të thëniepërftuesit në tekst;
2. përftimi i kuptimeve të reja si pasojë e konceptimeve të rimodeluara nga nxitja e asosacioneve të pranishme në thurimën poetike (ikonizimi dhe evokimi si procede që ngjizin tekstin e mundësojnë interpretime të tij);
3. lidhja e veçantë që përftohet në skenën thënësore me realen/referentin, jo si lidhje përshkruese, por evokuese, abstraktuese, jo për të gjetur një referent të drejtpërdrejtë, por më shumë një rrjet të hapur asosacionesh (e vërteta semantike dhe e vërteta paraqitëse).