Fundi i një viti kalendarik shërben si shkas për të shprehur mirënjohje për ata që ndërruan jetë në vitin që po ikën dhe të tjerë studiues që Akademia e Studimeve Albanologjike i nderoi me “Çmimin e Albanologjisë” apo “Medaljen e Mirënjohjes”.
Po i risjellim edhe një herë në vëmendje ata albanologë, puna e të cilëve po u kalon si trashëgimi brezave më të rinj të shkencëtarëve.
Në këtë vit ndërroi jetë prof. dr. Ali Muka, studiues i shquar i etnologjisë shqiptare në periudhën 1970-2008. Ai ka lënë pas kontribute të spikatura në lëmin e artit popullor, muzeografisë, debatit dhe diskutimeve antropo-gjeografike mbi krahinat dhe areale të tjera, mbi tema që lidhen me kulte, mite e besime, mbi historinë si dhe në lëmin e mësimdhënies në nivele të ndryshme të studimeve universitare dhe atyre të thelluara.
Profesoreshë Zhaneta Andrea u nda nga jeta në moshën 85-vjeçare. Ajo kujtohet për kontributin e jashtëzakonshëm në fushën e arkeologjisë, veçanërisht për kërkimet në vendbanimet e Neolitit. Në vitet ‘60 ajo kreu ekspedita informative në rrethin e Korçës, gërmime në vendbanimet e Podgorisë dhe Maliqit, në disa varreza tumulare të prehistorisë së vonë, në Barç, Kuç i Zi dhe Shuec, të cilat u kurorëzuan me botimin në vitin 1985 të monografisë me titull “Kultura ilire e tumave në Pellgun e Korçës”. Emri i saj si autore është një referencë e rëndësishme për studimet prehistorike të Shqipërisë.
Profesor Grigore Brâncuș (Akademia e Shkencave të Rumanisë) u nda nga jeta në moshën 93-vjeçare. Fushat kryesore të studimit të tij ishin historia e gjuhës rumune, po edhe studimet në fushë të shqipes, sidomos përkimet gjuhësore rumuno-shqiptare, fushë të cilës i kushtoi një numër artikujsh dhe një studim monografik. Prof. Brâncuș-i kishte kryer studime specializimi në Shqipëri në vitet 1958-1959 dhe 1965 dhe kishte fituar njohuri të shkëlqyera për shqipen. Ai mbante korrespondencë me gjuhëtarë shqiptarë si prof. Eqrem Çabej. Disa artikuj e recensione të tij janë botuar edhe në shqip në revistat tona shkencore.
Albanologu gjerman Peter Bartl u nda nga jeta këtë vit në moshën 84-vjeçare. Studiues i historisë së popullit shqiptar, ai mbeti për një kohë të gjatë specialisti i vetëm në Gjermani për këtë fushë. Ka punuar si bashkëpunëtor shkencor në Institutin e Historisë në Mynih, ishte profesor i historisë së Europës Lindore dhe Juglindore në Universitetin e Mynihut, pranë të cilit drejtonte edhe Institutin Albanologjik. Në vitet ’60-’70 ka qenë bashkëpunëtor i revistës “Shêjzat”. Ka botuar monografinë “Myslimanët shqiptarë gjatë Lëvizjes për Pavarësi”, “Ballkani Perëndimor midis Monarkisë Spanjolle dhe Perandorisë Osmane”. Është autor i një historie të përgjithshme të Shqipërisë, “Albanien”. Ka përgatitur për botim dhjetëra vëllime të serisë “Studime shqiptare”, ku kanë dalë monografi dhe burime nga fushat e ndryshme të albanologjisë.
Prof. dr. Ferdinand Leka do të kujtohet si një nga terminologët më të mirë të gjuhës shqipe. Është bashkautor e redaktor i shumë fjalorëve terminologjikë të fushave si: gjeologjia, arkitektura, minierat, letërsia, hidraulika, drejtësia, e drejta ndërkombëtare, gjuhësia, gjeografia, mekanika, ekonomia, mjekësia. Ai ka dhënë ndihmesë të çmuar në leksikografinë shpjeguese, si bashkëhartues në “Fjalorin e gjuhës së sotme shqipe, 1980”, i veprës “Fjalor italisht-shqip”. Ai ka përgatitur për botim veprën e lënë në dorëshkrim “Fjalori arbërisht-shqip” të Kolë Kasmit. Prof. Leka ka qenë një nga zërat përfaqësues të kritikës shkencore gjuhësore, sidomos të asaj në fushën e terminologjisë e të terminografisë, por dhe të punës në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë. Ai është marrë dhe me përkthime, duke prurë në shqipe vepra të njohura nga proza, poezia, eseistika botërore.
Në “Ditët e Albanologjisë 2022” Akademia e Studimeve Albanologjike nderoi Robert Elsien (1950-2017) me “Çmimi i Albanologjisë” (pas vdekjes): “Për kontributin shumëvjeçar në promovimin e kulturës, gjuhës, letërsisë dhe historisë së shqiptarëve, për punën me pasion dhe profesionalizëm në studimet albanologjike.”
Nga veprat e dr. Elsie-t vlejnë të përmenden në mënyrë të veçantë: “Histori e letërsisë shqiptare”, “Studime për letërsinë dhe kulturën bashkëkohore shqiptare”, “Kosovë: në qendrën e fuçisë së barutit”, “Fjalor i fesë, mitologjisë dhe kulturës popullore shqiptare”. Ka përkthyer në gjuhën angleze një sërë veprash nga poezia bashkëkohore, përralla dhe legjenda shqiptare. Ai zbuloi dhe botoi dorëshkrimin e historisë së parë të Shqipërisë, të shkruar prej priftit llazarist francez, Jean-Claude Faveyrial, “Histori e Shqipërisë”. Po ashtu, ai zbuloi dhe botoi dorëshkrimin në gjermanisht të albanologut hungarez, baronit Franc Nopça “Udhëtime nëpër Ballkan”.
Prof. Skënder Aliu u vlerësua me “Çmimin e Albanologjisë 2022”: “Për kontribut të shquar në fushën e kërkimeve prehistorike shqiptare dhe në formimin e brezave të arkeologëve të rinj”. Ai ka qenë pjesëmarrës në gërmimet shqiptaro-sovjetike në Apolloninë e Ilirisë në vitet 1959-1961; në gërmimet në tumën e Grizhdës dhe në kalanë e Gajtanit në Shkodër; në gërmimet në vendbanimin prehistorik të Maliqit e më pas në Kalanë e Hollmit, në vendbanimin neo-eneolitik të Kamnikut; në tumën e Prodanit, në të Rehovës, si dhe në shumë vendbanime të hapura shpellore, të fortifikuara në krahinën e Kolonjës dhe Leskovikut. Për disa vite radhazi ai është përfshirë në gërmimet, restaurimet dhe ndërtimin e Muzeut të Kamenicës në rrethin e Korçës, i pari në llojin e tij në vendin tonë, si dhe në gërmimet e tumave 7, 9, 10, 11 të nekropolit të Apollonisë. Është autor i monografive “Tuma e Luarasit”, “Tuma e Rehovës” dhe “Kolonja – Studime Arkeologjike”.
Edhe gjuhëtari Agron Duro u vlerësua me “Çmimin e Albanologjisë 2022” “për kontribute të shquara në fushën e terminologjisë gjuhësore”. Fusha kryesore kërkimore shkencore e prof. Duros është terminologjia dhe leksikologjia. Ai ka qenë bashkautor dhe kryeredaktor i një varg fjalorësh terminologjikë, duke drejtuar punën për hartimin e mjaft veprave terminografike në lëme të ndryshme të dijes: mekanikë, fiziologji, bujqësi, patologji, si dhe ka redaktuar një varg fjalorësh terminologjikë (Fjalori politeknik rusisht-shqip; Fjalori i botanikës, i kimisë, etj). Gjithashtu, prof. Duro ka hartuar mbi 10 tekste mësimore për mësimin e gjuhës ruse në UT, si dhe ka marrë pjesë në veprimtari dhe tubime për probleme të ndryshme gjuhësore. Si vepra kryesore mund të përmendim monografi e përmbledhje studimesh: “Terminologjia si sistem”, “Termi dhe fjala në gjuhën shqipe”, “Studime gjuhësore 1, 2” etj.
Përtej vlerësimeve formale, Akademia e Studimeve Albanologjike nderoi me “Medaljen e Mirënjohjes” akademik Rexhep Ismajlin (Akademia e Shkencave dhe e Arteve, Kosovë). Para disa muajsh, prof. Ismajli ishte i ftuar nderi nga Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë (ASA) në kuadrin e veprimtarive ligjëruese rreth arritjeve në fushën e studimeve gjuhësore dhe të atyre letrare. Ai mbajti lektoriumin “Studimet Albanistike në ish-Jugosllavi”.