Me rastin e 110-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë në Akademinë e Studimeve Albanologjike – Tiranë, Instituti Albanologjik i Prishtinës dhe Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve -Shkup, do të organizojnë Konferencën mbarëkombëtare “Një komb, një gjuhë”. Ajo synon të sjellë studime e këndvështrime të reja, si dhe sinteza të prurjeve të mëparshme, për këtë temë kyçe në Albanologji. Konferenca do t’i zhvillojë punimet në tri seanca, në Shkup më 22 nëntor 2022, në Prishtinë më 23 nëntor 2022 dhe në Tiranë më 24 nëntor 2022.

Në vitin 1912 shpallet Pavarësia e Shqipërisë, për të cilën faktori gjuhësor ka luajtur një rol parësor, përcaktues e të pazëvendësueshëm. Në vitin 1908 bëhet Kongresi i Manastirit, i njohur ndryshe si Kongresi i Bashkimit Kombëtar apo si Kongresi i Alfabetit. Këto përcaktime, që rrjedhin nga mënyra se si u trajtua çështja kombëtare dhe nga vendimet historike që ai mori, janë të pandashme. Një komb modern evropian nuk mund të konceptohej jo vetëm pa një gjuhë të shkruar, por ajo duhej të shkruhej me një alfabet të vetëm. Kongresi i Manastirit i dha fund përdorimit të alfabeteve të shumta, duke pranuar vetëm dy prej tyre, ndërkohë që alfabeti latin i fitoi përparësinë e përdorimit. Dokumenti i parë i shpalljes së Pavarësisë u hartua me këtë alfabet dhe shteti shqiptar i sapokrijuar bëri gjuhë zyrtare shqipen e shkruar me këtë alfabet, i cili u pranua gjithandej ku flitej gjuha shqipe.
Shpallja e Pavarësisë mundësoi proceset për unifikimin dhe homogjenizimin kombëtar. Por vetëm pak muaj nga shpallja e Pavarësisë, kombi shqiptar copëtohet në disa pjesë dhe mbeten jashtë kufijve të Shqipërisë politike, Kosova, Maqedonia Perëndimore, jugu i Malit të Zi, Çamëria etj. Kjo pati pasoja të rënda në të dy proceset: në unifikimin kombëtar dhe në procesin e njësimit të gjuhës zyrtare. Por edhe pse copëzimi mund të çonte në shpërbërjen e kombit tonë, kjo nuk ndodhi. Koha tregoi se populli ynë, që kish njohur në shekuj sfida të ekzistencës, e ruajti njësimin kombëtar. Ndarja ishte ndërshtetërore, por jo kombëtare. Periudha kohore 110-vjeçare nga shpallja e Pavarësisë e deri më sot, me gjithë pengesat shpesh të pakapërcyeshme, tregoi se sfidat e reja u përballuan. Mbetëm një komb me një gjuhë!
Udhëtimi 110-vjeçar përveçon ngjarje që janë gurë kilometrikë dhe përcaktues. Mbarimi i Luftës së Dytë Botërore e gjeti popullin tonë të paktën në dy shtete të ndryshme, çka frenoi procesin e homogjenizimit të kombit e të njësimit të gjuhës, por nuk i ndaloi ato. Rrethanat historike, në një kohë kur në Shqipërinë politike gjuha zyrtare mbështetej në toskërishten, kurse në trojet në ish-Jugosllavi përdorej gegërishtja (çka u shfrytëzua nga politika e Beogradit për një ndarje që të çonte në krijimin e dy kombeve shqiptare), e bënë të domosdoshme nevojën e një marrëveshjeje për të zgjidhur çështjen e gjuhës letrare të përbashkët për të gjitha pjesët e kombit, brenda e jashtë kufijve politikë të shtetit shqiptar.
Në Republikën e Shqipërisë, por edhe në Kosovë, u zbatuan politika të qarta të planifikimit gjuhësor, duke e bërë parësor krijimin e kësaj gjuhe të njësuar. U hartuan disa ortografi, u bënë sesione e konsulta shkencore, si dhe diskutime të gjera, që përcaktuan hullinë e procesit të krijimit të gjuhës letrare kombëtare të njësuar. Ndër to veçohet Konsulta e Prishtinës, prill 1968, e cila u bë përshpejtuese dhe përcaktuese në udhëtimin e mëtejshëm gjuhësor e kombëtar të shqiptarëve. Kurorëzim i këtij procesi përbashkues është Kongresi i Drejtshkrimit, Tiranë 1972, që bëri kodifikimin e shqipes standarde, duke bërë në të vërtetë bashkimin përfundimtar gjuhësor dhe kombëtar të shqiptarëve. Shqipja letrare e njësuar u pranua dhe filloi të përdorej nga hapësirat mbarëshqiptare.
Shekulli XXI solli pavarësinë e Kosovës, përmirësime të ndjeshme në statusin e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut si dhe faktorizimin e ndjeshëm të elementit shqiptar në Malin e Zi. Shqipja standarde, si gjuhë zyrtare e shtetit shqiptar në Shqipëri, si gjuhë zyrtare e shtetit shqiptar në Kosovë dhe si gjuhë zyrtare e shqiptarëve që përbëjnë mbi 20% të popullsisë në Maqedoninë e Veriut, që nga Kongresi i Drejtshkrimit ka njohur pasurim, shtrirje e zgjerim të funksioneve. Ajo ka fituar statusin e duhur kombëtar e ndërkombëtar, por ende gjendet përballë sfidave të brendshme zhvillimore dhe sfidave të globalizimit.

Disa nga temat bosht të konferencës “Një komb, një gjuhë”

Kongresi i Manastirit dhe njësimi i alfabetit

“Komisia letrare” dhe procesi i krijimit të shqipes së njësuar

Sesionet shkencore të vitit 1952 dhe rëndësia e tyre për krijimin e shqipes së njësuar

Ortografitë e shqipes dhe rruga për shqipen e përbashkët

Konsulta e Prishtinës dhe rëndësia e saj

Kongresi i Drejtshkrimit, ngjarje madhore në bashkimin kombëtar

Shtrirja dhe zgjerimi i funksioneve të shqipes standarde sot

Marrëdhëniet shtet, shoqëri dhe gjuhë standarde etj.

Roli i shkencave albanologjike, i shkollës, i letërsisë e i publicistikës në rritjen e prestigjit të shqipes standarde

Komisioni organizues, pasi të shohë tematikën e aplikimeve për pjesëmarrje do të bëjë dhe ndarjen e tyre sipas tri seancave të planifikuara (Shkup, Prishtinë, Tiranë).

Adresa email: angelique2005al@yahoo.com

Ju faleminderit!
Komisioni organizues